Tutaj znajdziesz ciekawe wskazówki i porady Ekspertów kampanii Zdrowy Plecak. Dowiesz się z nich, jak wybrać zdrowy plecak lub tornister, a także co jeszcze możesz zrobić, aby zadbać o prawidłową postawę i zdrowy rozwój swojego dziecka.
Dzieci w wieku szkolnym są szczególnie narażone na wykształcenie się u nich wad postawy. To krytyczny okres dla postawy fizycznej dziecka. W leczeniu wad postawy u dzieci i młodzieży ogromną rolę odgrywa ich wczesne wykrycie i zdiagnozowanie. Dowiedz się, na co zwrócić uwagę.
Wiek szkolny to pierwszy okres krytyczny dla postawy fizycznej dziecka, który wiąże się również ze zmianą trybu funkcjonowania. W tym okresie następuje wzmożony wzrost ciała, a uczniowie bardziej narażeni są na wykształcenie się u nich wady postawy. Rozpoczynając naukę, dziecko zmienia swój dotychczasowy tryb życia i zaczyna spędzać w szkolnej ławce, w pozycji siedzącej, ponad 4 godziny dziennie. Dodatkowo u dzieci w wieku 6–9 lat organizm wykazuje bardzo dużą biologiczną potrzebę ruchu, co prowadzi do częstej zmiany pozycji podczas lekcji. Najczęściej występującym błędem w postawie ciała u dzieci w wieku do 12. roku życia jest nieprawidłowe ustawienie barków (tzw. plecy okrągłe), a w przedziale wiekowym 13–18 lat boczne skrzywienie kręgosłupa.
Obecnie obserwuje się zmianę częstości występowania nieprawidłowości w postawie ciała. Zwiększa się liczba dzieci z niewielkimi i znacznymi odchyleniami w prawidłowej postawie ciała już w wieku przedszkolnym. Odsetek dzieci z wadami postawy, które uczęszczają do szkół (wg Jodkowskiej [1]) wynosi prawie 60%. Badania dotyczące oceny stanu zdrowia dzieci i młodzieży w Polsce wykazały, że częstość występowania wad postawy w populacji waha się od 30% do 60%.
W leczeniu wad postawy u dzieci i młodzieży ogromną rolę odgrywa ich wczesne wykrycie i zdiagnozowanie. Jest to jednak o tyle skomplikowane, że wady postawy mogą pojawić się lub pogłębiać na różnych etapach rozwoju fizycznego dziecka, dlatego istotną rolę, poza specjalistami, odgrywają rodzice i ich świadomość, jakie czynniki mogą przyczynić się do powstania wad postawy.
Prawidłową postawą ciała nazywamy taki układ odcinków ciała, który nie jest dotknięty zmianami patologicznymi, a także:
Każde odchylenie od wymienionych norm, właściwych dla poszczególnych kategorii wieku, płci i typu budowy, definiujemy jako wadę postawy. W tym pojęciu mieszczą się również utrwalone w układzie kostnym zmiany, zaburzenia przestrzenne ciała, a także brak symetrii. Wyróżniamy także wady postawy, które cechują się pojedynczymi odchyleniami od prawidłowej postawy ciała, nie muszą one jednak zmieniać ukształtowania oraz zaburzać wszystkich krzywizn kręgosłupa.
Wady postawy u dzieci oraz młodzieży, które są coraz częściej spotykane, to: nieprawidłowo pochylona, asymetrycznie ustawiona głowa, zaokrąglone plecy, asymetria ustawienia łopatek, skolioza, wady kończyn dolnych. Zaburzenia, które nie zostaną odpowiednio wcześnie wykryte, a następnie wyleczone, przyniosą wiele dolegliwości w wieku późniejszym, wtedy też ich korekcja będzie znacznie trudniejsza, a czasami wręcz niemożliwa. O zachowanie prawidłowej postawy ciała troszczą się przede wszystkim rodzice, dlatego warto, aby znali kilka charakterystycznych symptomów. Ich pojawienie się powinno spowodować udanie się z dzieckiem do specjalisty, m.in. lekarza, fizjoterapeuty.
Charakterystyka postawy wadliwej (wg Kasperczyka [2]):
Problemem wad postawy wśród dzieci w wieku przedszkolnym i szkolnym zajmowało się wielu badaczy. Jest to problem globalny i powszechny. Obecnie wady postawy są nie tylko kwestią dziedziczną, to także skutek chorób cywilizacyjnych (np. otyłości, dotyczącej dużej grupy dzieci w coraz młodszym wieku) oraz niedopilnowania ze strony opiekunów, takie jak nieprawidłowa postawa ciała podczas odrabiania lekcji, duża ilość czasu spędzana na pracy z komputerem, a mała ilość aktywności fizycznej. Z badań przeprowadzonych przez Krakowiak i Sokołowską[3] na grupie dzieci szkolnych wynika, że jedynie 5% przebadanych przez nie uczniów nie posiadało żadnych wad postawy.
Warto również wspomnieć, iż dzieci w okresie wzrostu (wiek przedszkolny i szkolny) dość często skarżą się na dolegliwości bólowe, w szczególności dotyczy to kończyn dolnych, w tym głównie stawów kolanowych. Dlatego też w okresie rozwojowym nierzadko rodzice udają się po poradę do lekarza ortopedy lub lekarza pediatry. Najtrudniejsza wydaje się być decyzja, które objawy powinny nas zaniepokoić na tyle, aby rozszerzyć diagnostykę, a tym samym pogłębić rozpoznanie, które objawy są jedynie łagodnymi dolegliwościami bólowymi. Musimy pamiętać, iż ból wzrostowy jest diagnozą z tzw. wykluczenia, czyli rozpoznanie takie stawiane jest dopiero w momencie, kiedy wykluczone są inne choroby mogące spowodować dolegliwości czy dyskomfort.
Ból pleców u dzieci występuje znacznie rzadziej niż u osób dorosłych i zwykle istnieje konkretna przyczyna tych dolegliwości. Bólu pleców u dzieci nigdy nie wolno lekceważyć. Każdy ból pleców u dziecka powinien zostać zdiagnozowany przez lekarza.
Ból pleców może mieć bardzo różne pochodzenie, a poszukując jego przyczyny zawsze należy brać pod uwagę wiek dziecka, ewentualne choroby towarzyszące, tryb życia. Częstym powodem bólu pleców u dzieci są istniejące wady postawy. Są to nieutrwalone zaburzenia krzywizn kręgosłupa, czyli na przykład pogłębienie kifozy piersiowej (plecy okrągłe), pogłębienie lordozy lędźwiowej (plecy wklęsłe), plecy okrągło-wklęsłe. Ból pleców może mieć również związek z urazami. Dzieci są bardzo ruchliwe i łatwo może u nich dojść do urazu nawet podczas niewinnej zabawy. Dlatego w przypadku wystąpienia bólu pleców u dziecka należy rozważyć, czy nie jest on skutkiem urazu.
Przeciążenie to kolejna sytuacja, która może skutkować niestety pojawieniem się bólów pleców u dzieci. Do przeciążenia dochodzi, gdy obciążenie przekracza możliwości adaptacyjne i kompensacyjne organizmu, najczęściej dotyczy lędźwiowego odcinka kręgosłupa. U dzieci w wieku szkolnym ból pleców może mieć charakter bólu mięśniowego, związanego z przeciążeniem mięśni grzbietu, wywołanego na przykład noszeniem zbyt ciężkiego plecaka z przyborami szkolnymi.
Podobnie długotrwale utrzymująca się niewłaściwa postawa ciała (np. długotrwałe siedzenie przy biurku) może prowadzić do dolegliwości bólowych ze strony przeciążonych mięśni.
Plecak lub tornister stanowi nieodzowny atrybut każdego ucznia, który użytkowany jest zarówno na potrzeby szkolne, jak również na wycieczki i innego typu atrakcje pozaszkolne. Jego waga, odpowiednie oraz właściwe użytkowanie odgrywają istotną rolę w utrzymaniu prawidłowej postawy oraz zapobieganiu skrzywienia kręgosłupa (np. skoliozy). Zbyt duże oraz częste obciążenie pleców plecakiem lub tornistrem oraz jego nieprawidłowe noszenie, np. na jednym ramieniu, może prowadzić do deformacji kręgosłupa. Ryzyko takie wzrasta wraz ze zwiększeniem wagi plecaka, co może skutkować ustawieniem miednicy w nadmiernym przodopochyleniu, przeprostem stawów kolanowych oraz nieprawidłowym rozłożeniu ciężaru ciała na stopach.
[1] Jodkowska M., Woynarowska B., Oblacińska A.: Test przesiewowy do wykrywania zaburzeń w rozwoju fizycznym u dzieci i młodzieży w wieku szkolnym. IMiDz., Warszawa 2007.
[2] Kasperczyk T., Wady postawy ciała. Diagnostyka i leczenie, Kraków 1994.
[3] Rosa K., Muszkieta R., Zukow W., Napierała M., Cieślicka M. Częstość występowania wad postawy u dzieci z klas I-III Szkoły Podstawowe, 2013; 3(12):107-136.
dr n. med. Elżbieta Binek
fizjoterapeuta dziecięcy